خوب است که تفاوت دعا و مناجات را بررسی کنیم تا ذهنمان روشن‌تر شود و عزیزانی که این مطلب را می‌شنوند، تفاوت این دو واژه را بهتر درک کنند.
دعا زمانی است که انسان دچار مشکل، گرفتاری یا اضطراب می‌شود و از خداوند درخواست حل آن مشکل را دارد. قرآن کریم وعده داده است که خداوند دعاهای بندگانش را اجابت می‌کند. اما مناجات این‌گونه نیست.
مناجات از ریشه‌ی “نجوا” می‌آید و به معنای “آهسته‌گویی” است. یعنی مناجات، نوعی رازگویی و صحبت کردن آرام و عاشقانه با خداوند است. درست مانند زمانی که دو عاشق به خلوت می‌روند و آهسته با هم صحبت می‌کنند. در صدر اسلام، برخی افراد نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌آمدند و درگوشی با ایشان سخن می‌گفتند که به آن “نجوا” می‌گفتند.
منافقان نیز گاهی نزد پیامبر نجوا می‌کردند و علیه مؤمنان توطئه می‌چیدند. ازاین‌رو، خداوند فرمان داد که هرکس بخواهد با پیامبر (ص) نجوا کند، باید صدقه بپردازد. این فرمان باعث شد که بسیاری از افراد از نجوا کردن با پیامبر صرف‌نظر کنند، زیرا هزینه‌ی مالی برایشان داشت. اما امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در این زمینه ثابت‌قدم ماند.
پس، مناجات در حقیقت نوعی گفت‌وگوی مخفیانه و عاشقانه با خداوند است. گاهی در متن مناجات، دعا هم وجود دارد، اما برخلاف دعاهای معمول، مناجات در موقعیت اضطرار نیست، بلکه تلاشی برای تقرب به خداوند و خلوت کردن با اوست.